Vị Trí Của Gia Đình Trong Xã Hội Là Gì? Chức Năng Cơ Bản Của Gia Đình

Gia đình là chỗ dựa tinh thần cho mỗi cá nhân, là chỗ dựa tinh thần chứ không chỉ là nơi chỗ dựa vật chất cho con người. Vậy vị trí của gia đình trong xã hội là gì? Hãy cùng tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây nhé!

Khái niệm gia đình

Gia đình là một cộng đồng dân cư đặc biệt, có vai trò quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Đề cập đến gia đình, Karl Marx và Engels cho rằng: “Mối quan hệ thứ ba tham gia ngay từ đầu trong quá trình phát triển lịch sử: hàng ngày tái tạo cuộc sống của chính mình, con người bắt đầu sáng tạo ra người khác, sinh sản, nảy nở – tức là mối quan hệ giữa vợ chồng, cha mẹ và con cái, đó là gia đình ” [1]. Cơ sở hình thành nên gia đình là hai mối quan hệ cơ bản, đó là quan hệ hôn nhân (vợ chồng) và quan hệ huyết thống (cha mẹ và con cái…). ).Các mối quan hệ này tồn tại trong sự gắn bó, liên kết, nghiện ngập và phụ thuộc lẫn nhau, do nghĩa vụ, quyền lợi và trách nhiệm của mỗi người được quy định bởi pháp luật hoặc đạo đức.

Quan hệ hôn nhân là cơ sở, nền tảng hình thành các mối quan hệ khác trong gia đình, là cơ sở pháp lý cho sự tồn tại của mọi gia đình. Sự hòa hợp là mối quan hệ giữa những người cùng huyết thống, xuất phát từ hôn nhân. Đây là mối quan hệ tự nhiên, là yếu tố bền chặt nhất gắn kết các thành viên trong gia đình lại với nhau.

Trong gia đình, ngoài hai mối quan hệ cơ bản giữa vợ chồng và quan hệ giữa cha mẹ và con cái, còn có các mối quan hệ khác, đó là mối quan hệ giữa ông bà và cháu, giữa anh chị em với nhau, giữa cô, chú, cháu, v.v.[ 2]

Ngày nay, ở Việt Nam cũng như trên thế giới, mối quan hệ giữa cha mẹ nuôi (cha mẹ đỡ đầu) và con nuôi (được pháp luật công nhận) được thừa nhận trong quan hệ gia đình. Dù được hình thành dưới hình thức nào thì trong gia đình cũng không thể tránh khỏi nảy sinh mối quan hệ nuôi dưỡng, đó là sự chăm sóc, nuôi dưỡng giữa các thành viên trong gia đình về vật chất và tinh thần. Đó là trách nhiệm, nghĩa vụ và là quyền thiêng liêng giữa các thành viên trong gia đình. Trong xã hội hiện đại, xã hội chia sẻ hoạt động nuôi dưỡng, chăm sóc của gia đình nhưng không thể thay thế hoàn toàn hoạt động chăm sóc, nuôi dưỡng của gia đình.

Các mối quan hệ này có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và thay đổi, phát triển tùy theo trình độ phát triển kinh tế và thể chế chính trị – xã hội.

Vì vậy, gia đình là một loại hình cộng đồng xã hội đặc biệt, được hình thành, duy trì và củng cố chủ yếu trên cơ sở hôn nhân, quan hệ huyết thống, vun đắp quan hệ gắn bó cùng với những quy định về quyền, nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình.

Vị trí của gia đình trong xã hội

Gia đình là tế bào của xã hội

Gia đình có vai trò quyết định đối với sự tồn tại, vận động và phát triển của xã hội. Engels đã nói: “Theo quan điểm duy vật, yếu tố quyết định của lịch sử xét cho cùng là sự sản xuất và tái sản xuất ra đời sống trực tiếp. Nhưng bản thân việc sản xuất có hai loại. Một mặt là sản xuất tư liệu sinh hoạt: lương thực, quần áo, nhà cửa và những công cụ cần thiết để sản xuất ra những thứ đó; Mặt khác, có sự sản xuất của chính con người, sự truyền lại của chủng tộc. Trật tự xã hội mà con người ở một thời đại lịch sử, một đất nước nhất định đang sinh sống được quyết định bởi hai loại hình sản xuất: một mặt là do trình độ phát triển của lao động và mặt khác là trình độ của gia đình chịu trách nhiệm sản xuất. sự khác biệt của sự phát triển”

Với việc sản xuất ra tư liệu tiêu dùng, tư liệu sản xuất và tái sản xuất của con người, gia đình như một tế bào tự nhiên, là đơn vị cơ bản hình thành nên cơ thể – xã hội. Nếu không có gia đình tạo dựng nên con người thì xã hội không thể tồn tại và phát triển. Vì vậy, muốn có một xã hội lành mạnh và phát triển thì chúng ta phải chú ý xây dựng những tế bào gia đình tốt đẹp, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nói: “… nhiều gia đình cùng nhau làm nên xã hội, một xã hội tốt là một gia đình tốt”. Gia đình càng tốt thì gia đình càng tốt, xã hội càng tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”

Tuy nhiên, mức độ tác động của gia đình đối với xã hội còn phụ thuộc vào bản chất của từng chế độ xã hội, vào đường lối, chính sách của giai cấp thống trị, vào bản thân mô hình và kết quả của nó cũng như vào cơ cấu, đặc điểm của từng hình thức gia đình trong lịch sử. Vì vậy, ở mỗi thời kỳ lịch sử, sự tác động của gia đình đến xã hội là không hoàn toàn giống nhau.

Trong các xã hội dựa trên quyền sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất, sự bất bình đẳng trong quan hệ xã hội và gia đình đã hạn chế rất nhiều tác động của gia đình đến xã hội. Chỉ khi gia đình êm ấm, hòa thuận thì con người mới yên tâm làm việc, sáng tạo, đóng góp cho xã hội và ngược lại. Vì vậy, chú trọng xây dựng các mối quan hệ xã hội, quan hệ gia đình bình đẳng, hạnh phúc là vấn đề hết sức quan trọng trong cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Gia đình là tổ ấm, mang lại các giá trị hạnh phúc

Từ khi còn trong bụng mẹ, cho đến khi chào đời và trong suốt cuộc đời, mỗi cá nhân đều có mối liên hệ mật thiết với gia đình mình. Gia đình là môi trường tốt nhất để mỗi cá nhân được yêu thương, nuôi dưỡng, chăm sóc, trưởng thành và phát triển. Sự bình yên, hạnh phúc của mỗi gia đình là tiền đề, điều kiện quan trọng để hình thành và phát triển nhân cách, thể lực, trí lực để trở thành những công dân tốt của xã hội. Chỉ trong môi trường gia đình êm ấm, mỗi cá nhân mới cảm thấy bình yên, hạnh phúc và có động lực phấn đấu trở thành người tốt trong xã hội.

Gia đình là cầu nối giữa cá nhân và xã hội

Gia đình là cộng đồng xã hội đầu tiên mà mỗi cá nhân sinh sống, có ảnh hưởng rất lớn đến việc hình thành và phát triển nhân cách mỗi người. Chỉ trong gia đình mới thể hiện được những mối quan hệ tình cảm sâu sắc, thiêng liêng giữa vợ chồng, cha mẹ và con cái, anh chị em mà không một cộng đồng nào có được và có thể thay thế được.

Tuy nhiên, không phải cá nhân nào cũng có thể sống một mình trong mối quan hệ tình cảm gia đình mà còn có nhu cầu về các mối quan hệ xã hội và mối quan hệ với người khác, cũng như các thành viên trong gia đình. Mỗi cá nhân không chỉ là thành viên của gia đình mà còn là thành viên của xã hội. Mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình cũng là mối quan hệ giữa các thành viên trong xã hội. Không có cá nhân nào ngoài gia đình và không có cá nhân nào có thể ở ngoài xã hội. Gia đình là cộng đồng xã hội đầu tiên thỏa mãn nhu cầu quan hệ xã hội của mỗi cá nhân. Gia đình còn là môi trường đầu tiên mà mỗi cá nhân học tập và rèn luyện các mối quan hệ xã hội.

Ngược lại, gia đình cũng là một trong những cộng đồng mà xã hội có ảnh hưởng đến mỗi cá nhân. Nhiều thông tin, hiện tượng xã hội lọt qua lăng kính của một gia đình, ảnh hưởng tích cực hoặc tiêu cực đến sự phát triển của mỗi cá nhân về mặt tư tưởng, đạo đức, lối sống, nhân cách… Xã hội nhận thức và toàn diện hơn về mỗi cá nhân khi xem xét họ trong các mối quan hệ xã hội và gia đình. Có những vấn đề kiểm soát xã hội phải thông qua hoạt động của gia đình mới ảnh hưởng đến từng cá nhân. Nghĩa vụ và quyền lợi của mỗi cá nhân được thực hiện thông qua sự hợp tác của các thành viên trong gia đình. Vì vậy, trong bất kỳ xã hội nào, giai cấp thống trị muốn cai trị xã hội theo nhu cầu của mình cũng rất coi trọng việc xây dựng và củng cố gia đình. Vì vậy, đặc điểm của gia đình trong mỗi chế độ xã hội là khác nhau.

Trong xã hội phong kiến, nhằm củng cố và duy trì trật tự bóc lột, với những mối quan hệ gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền đã có những quy định rất nghiêm khắc đối với người phụ nữ, yêu cầu người phụ nữ phải tuyệt đối trung thành với chồng, với cha – người đàn ông là gia đình.

Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhằm xây dựng một xã hội thực sự bình đẳng, con người được giải phóng, giai cấp công nhân chủ trương bảo vệ chế độ hôn nhân một vợ một chồng và thực hiện quyền bình đẳng trong đời sống gia đình, quyền tự do của phụ nữ. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Nếu không giải phóng phụ nữ thì chúng ta chỉ xây dựng được một nửa chủ nghĩa xã hội”. Vì vậy, quan hệ gia đình trong chủ nghĩa xã hội có những đặc điểm khác biệt về chất so với các chế độ xã hội trước đây.

Chức năng cơ bản của gia đình

Chức năng tái sản xuất ra con người

Đây là chức năng riêng của gia đình, không cộng đồng nào có thể thay thế được. Chức năng này không chỉ đáp ứng nhu cầu tâm lý, sinh lý tự nhiên của con người, đáp ứng nhu cầu duy trì nòi giống, dòng dõi mà còn đáp ứng nhu cầu lao động, duy trì sự trường tồn của xã hội.

Sự vận hành của chức năng sinh sản của con người diễn ra trong mỗi gia đình, nhưng nó không chỉ là vấn đề gia đình mà còn là vấn đề xã hội. Bởi vì, việc thực hiện chức năng này quyết định mật độ dân số và nguồn lao động của một quốc gia và thế giới, một yếu tố cấu thành tồn tại xã hội. Việc thực hiện chức năng này gắn liền với sự phát triển của mọi mặt của đời sống xã hội. Vì vậy, tùy từng nơi, tùy theo nhu cầu của xã hội mà chức năng này được thực hiện theo cách hạn chế hoặc khuyến khích. Trình độ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội ảnh hưởng tới chất lượng nguồn lao động mà gia đình cung cấp.

Chức năng nuôi dưỡng và giáo dục

Bên cạnh chức năng sinh sản con người, gia đình còn có trách nhiệm nuôi dưỡng, giáo dục con cái trở thành người có ích cho gia đình, cộng đồng và xã hội. Chức năng này thể hiện tình cảm thiêng liêng, trách nhiệm của cha mẹ đối với con cái, đồng thời nó cũng thể hiện trách nhiệm của gia đình đối với xã hội. Thực hiện chức năng này, gia đình có vai trò rất quan trọng trong việc hình thành nhân cách, đạo đức, lối sống của mỗi người. Bởi lẽ, ngay sau khi sinh ra, mỗi người đều là đối tượng đầu tiên được cha mẹ và các thành viên trong gia đình trực tiếp giáo dục. Những hiểu biết đầu tiên mà gia đình mang lại thường để lại ấn tượng sâu sắc và lâu dài trong cuộc đời mỗi người. Vì vậy, gia đình là môi trường văn hóa, giáo dục, trong môi trường này mỗi thành viên là người tạo ra các giá trị văn hóa, là chủ thể giáo dục và là đối tượng thụ hưởng của văn hóa, chịu sự giáo dục của các thành viên khác trong gia đình.

Chức năng nuôi dưỡng, dạy dỗ có tác động lâu dài và toàn diện đến cuộc sống của mỗi thành viên, từ khi sinh ra cho đến khi trưởng thành và tuổi già. Mỗi thành viên trong gia đình có một vị trí, vai trò đặc biệt, là chủ thể và đối tượng trong việc nuôi dưỡng, giáo dục của gia đình. Đây là chức năng rất quan trọng, mặc dù trong xã hội có rất nhiều cộng đồng khác (trường học, đoàn thể, chính quyền…) cũng thực hiện chức năng này nhưng nó không thể thay thế được chức năng giáo dục của một gia đình.

Với chức năng này, gia đình góp phần to lớn vào việc đào tạo thế hệ trẻ, thế hệ tương lai của xã hội, cung cấp và nâng cao chất lượng nguồn lao động nhằm duy trì sự trường tồn của xã hội, đồng thời mỗi cá nhân dần dần được xã hội hóa. Vì vậy, giáo dục gia đình gắn liền với giáo dục xã hội. Nếu giáo dục gia đình không gắn với giáo dục xã hội thì mỗi cá nhân sẽ khó hòa nhập với xã hội và ngược lại, giáo dục xã hội sẽ không đạt hiệu quả cao khi không kết hợp với giáo dục gia đình, không lấy giáo dục gia đình làm nền tảng. Vì vậy, cần tránh xu hướng coi trọng giáo dục gia đình mà coi nhẹ giáo dục xã hội hoặc ngược lại. Vì hai khuynh hướng này nên không phải mọi cá nhân đều phát triển đầy đủ.

Để thực hiện tốt chức năng nuôi dưỡng, dạy dỗ, cha mẹ cần có kiến thức cơ bản, tương đối toàn diện về mọi mặt, văn hóa, giáo dục, đặc biệt là phương pháp giáo dục.

Chức năng kinh tế và tổ chức tiêu dùng

Giống như các đơn vị kinh tế khác, gia đình tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất và tái sản xuất tư liệu sản xuất và tiêu dùng. Tuy nhiên, điểm độc đáo của gia đình mà các đơn vị kinh tế khác không có là gia đình là đơn vị duy nhất tham gia vào quá trình sản xuất và tái sản xuất sức lao động cho xã hội.

Gia đình không chỉ trực tiếp tham gia sản xuất, tái sản xuất của cải vật chất, lao động mà còn là đơn vị tiêu dùng trong xã hội. Gia đình thực hiện chức năng tổ chức sử dụng của cải để hỗ trợ cuộc sống của gia đình về mặt lao động sản xuất cũng như sinh hoạt gia đình. Việc sử dụng hợp lý thu nhập của các thành viên trong gia đình là đảm bảo đời sống vật chất, tinh thần của mỗi thành viên cùng với việc sử dụng thời gian rảnh rỗi để tạo môi trường văn hóa, văn hóa lành mạnh trong gia đình, nâng cao sức khỏe, đồng thời duy trì sở thích. và khí chất riêng của mỗi người.

Cùng với sự phát triển của xã hội, ở các loại gia đình khác nhau, thậm chí ở một loại gia đình, nhưng tùy theo từng giai đoạn phát triển của xã hội mà chức năng kinh tế của gia đình là khác nhau, xét về quy mô sản xuất, quyền sở hữu tư liệu sản xuất. và cách thức tổ chức sản xuất và phân phối. Vị trí, vai trò của kinh tế gia đình và mối quan hệ của kinh tế gia đình với các đơn vị kinh tế khác trong xã hội là không hoàn toàn giống nhau.

Thực hiện chức năng này, gia đình đảm bảo nguồn sống, đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của các thành viên trong gia đình. Hiệu quả hoạt động kinh tế của gia đình quyết định hiệu quả đời sống vật chất và tinh thần của mỗi thành viên trong gia đình. Đồng thời, gia đình góp phần vào quá trình sản xuất, tái sản xuất của cải và của cải xã hội. Gia đình có thể phát huy hiệu quả mọi tiềm năng về vốn, lao động, tay nghề của người lao động, làm tăng của cải vật chất cho gia đình và xã hội. Thực hiện tốt chức năng này không chỉ giúp gia đình có nền tảng tổ chức cuộc sống, nuôi dạy con cái tốt mà còn góp phần to lớn vào sự phát triển của xã hội.

Chức năng thỏa mãn nhu cầu sinh lý, tâm lý và duy trì tình cảm gia đình

Đây là chức năng thường xuyên của gia đình, bao gồm việc đáp ứng nhu cầu tình cảm, văn hóa, tinh thần của các thành viên, bảo đảm cân bằng tâm lý, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em, người già, người già ốm đau. Sự quan tâm, sẻ chia giữa các thành viên trong gia đình là nhu cầu tình cảm, trách nhiệm, đạo đức và lương tâm của mỗi người.

Vì vậy, gia đình là chỗ dựa tinh thần cho mỗi cá nhân, là nơi trú ẩn tinh thần chứ không chỉ là nơi trú ẩn vật chất cho con người. Bằng việc duy trì tình cảm thương yêu giữa các thành viên, gia đình có ý nghĩa quyết định cho sự ổn định và phát triển của xã hội. Khi các mối quan hệ gia đình tan vỡ thì các mối quan hệ ngoài xã hội cũng có nguy cơ tan vỡ.

Ngoài các chức năng trên, gia đình còn có chức năng văn hóa, chức năng chính trị… Với chức năng văn hóa, gia đình là nơi bảo vệ truyền thống văn hóa của dân tộc cũng như các dân tộc. Các phong tục, tập quán, sinh hoạt văn hóa của cộng đồng đều được thực hiện trong gia đình.

Trên đây là toàn bộ thông tin về vị trí của gia đình trong xã hội mà bạn có thể tham khảo. Có thể thấy gia đình còn là nơi sáng tạo, thụ hưởng những giá trị văn hóa của xã hội. Với chức năng chính trị, gia đình là thiết chế chính trị của xã hội, là nơi tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật của Nhà nước và được hưởng lợi từ hệ thống pháp luật, chính sách, quy định. Gia đình là cầu nối giữa nhà nước và công dân.